Nieuw Friesburg - Armhuis van Schoterland
Bij besluit van de gemeenteraad van Schoterland van 10 december 1890, werden met ingang van 1 juli 1891 de in de gemeente bestaande burgerlijke of algemene armbesturen te Heerenveen, 't Meer, Beneden-Bovenknijpe, Jubbega, Schurega, Hoornsterzwaag, Oude en Nieuwehorne, de Gaast, Rottum, St. Johannesga en Delfstrahuizen opgeheven. In de plaats daarvan werd opgericht "Het Burgerlijk Armbestuur In Schoterland". Een der voornaamste gedachten hierbij was wel om te komen tot de stichting van een armhuis. Het buiten "Nieuwe Friesburg" te Heerenveen met de twee daarnaast gelegen stukken land kwam te koop. Men aarzelde geen moment tot aankoop over te gaan. De machtiging daartoe werd door G.S. verleend bij besluit van 16 februari 1893, waarbij bepaald werd dat het buiten zou worden ingericht voor huisvesting en verpleging. De aankoopsom, inclusief de stukken land, bedroeg f 8.899,00. De verbouwing vroeg een investering van f 28.515,00.Het buiten was destijds van George Wolfgang Fransiscus Wentholt en was gesticht in 1872 door Jhr.G.Lyclama a Nyeholt, rond 1882 werd het buiten verhuurd aan Mr. Tetling, daar de dhr. Wentholt zich te Soest had gevestigd. Pieter Wagter was tot 1892 tuinman en hovenier aan het buiten Nieuw Friesburg, de geschiedenis hiervan is te vinden op de pagina Tuinen van Wagter. Volgens de notariele akte (Akte nr.00276: provisionele en finale toewijzing) wordt het buiten Nieuw Friesburg verkocht op 22 december 1892 aan het Burgerlijk Armbestuur van Schoterland voor f 4.296,- om tot gemeentelijk arm- en ziekenhuis te worden ingericht, de bij het buiten behorende grond is mede op taxatie overgenomen. De aankoop vond plaats ten overstaan van Notaris G. Boschloo, door de heer G.J. Pothaar, vicevoorzitter van het Armbestuur.Aankoop op 23 januari 1893
Volgens de notariele koopakte (Akte nr.00046)
op 23 januari 1893, werden twee percelen weiland in eigendom van dhr.Wentholt waarop een watermolen stond, aangekocht voor f 3.303,00. Het
Armbestuur, onder voorzitterschap van mr. H. Binnerts, liet toen voor f 25.665,00 een nieuw voorgebouw plaatsen. De verbouwing werd uitgevoerd door
de aannemer J. Eisinga uit Kortezwaag, ontwerper van bestek en tekening was de heer W. van Harte uit Deventer. Het tehuis kreeg een accommodatie
voor 100 verpleegden.Op de beganegrond bevonden zich de volgende vertrekken : Zaal voor mannen, woonkamer voor vader en moeder, kantoor of
spreekkamer, zaal voor vrouwen, slaapzaal voor oude vrouwen, slaapzaal voor oude mannen, kinderkamer, zaal voor meisjes, twee ziekenkamers, zaal
voor jongens, die tevens dienst moet doen voor gemeenschappelijke eetzaal, bestuurskamer, keuken, provisiekamer, droogkamer en een kelder.Op de
verdieping bevonden zich een slaapzaal voor meisjes, 2 waskamers, slaapzaal voor vrouwen, slaapzaal voor kleine jongens, slaapzaal voor kleine
meisjes, slaapkamer voor vader en moeder, twee slaapzalen voor mannen, twee slaapzalen voor jongens en een badkamer en vóór in 't gebouw bevondt
zich een brandtrap die uitliep op een naar buiten draaiende deur.Door de gemeenteraad werd het voormalige smidse echtpaar Adolf Rameyer en Getje
Hiemstra te Nieuwehorne benoemd tot "vader en moeder van het Armhuis". In februari 1894 konden de eerste verpleegden worden opgenomen. Gedurende het
jaar vermeerderde het aantal tot 60. Het aantal van 100 is echter nooit bereikt.
Reorganisatie in 1936
Niet alleen ouden van dagen, ook
kinderen en zelfs baby's werden opgenomen. Bij de reorganisatie in 1936 werd echter een einde gemaakt aan de minder gewenste toestand dat jonge
kinderen en ouden van dagen bij elkaar vertoefden. Zodoende werden de kinderen verwijderd. Deze werden in gezinnen of gestichten uitbesteed. De
opname geschiedde niet altijd gratis;vooral niet wanneer de familie in staat bleek een bijdrage te leveren. In de loop der jaren is er uiterlijk
weinig aan het tehuis veranderd. Wel werden er wijzigingen aangebracht aan het Interieur; zo werden er vier kamertjes ingericht voor echtparen.
Op 2 Juli 1936 werd door B. en W. van Heerenveen het Burgerlijk Armbestuur vervangen door het bestuur van de nieuwe instelling van weldadigheid
"Maatschappelijk Hulpbetoon" wat in Nieuw Friesburg wordt geïnstalleerd.
Plannen tot modernisering in 1938
In de eerste 50 jaar, zo staat er in het
jubileumboekje (te raadplegen in het museum), hebben 782 personen in het tehuis gewoond. Na het echtpaar Rameyer, kwamen J. Hoekstra, B. Luchtenveld,
H. Hoekstra, Mevr. Ronda, terwijl thans Mej. R. de Jong directrice is. Het feit dat velen een hoge leeftijd bereikten met de daarbij behorende
lichamelijke en geestelijke gebreken, maakt de verzorging vaak moeilijk het is dan ook een geheel apart wereldje in "Nieuw Friesburg", met een eigen
karakter, eigen wensen en behoeften. De bewoners zijn wel eens wat excentriek en er is dan ook tact voor nodig om hier de gewenste leiding te kunnen
geven. Nadat in 1938 de plannen tot modernisering (kostenraming f 65.500,00) geen doorgang vonden i.v.m. de oorlog van 1940-1945. In 1950 konden de
uitbreiding van de keuken, de inrichting van slaapzalen en de aanleg van een CV worden gerealiseerd.
Wandschilderingen Ada Dekker - 1953
In januari 1953 is kunstenares Ada Dekker
al een dag of tien, van 's morgens negen tot 's middags vier in de eetzaal van Nieuw-Fiesburg, daar hanteert ze penseel en palet en
schildert, vaak onder ogen van de belangstellende oudjes, mooie figuren op de eerst zo kale, witte muur. Het maken van deze 4 bij 2 en halve meter
grote muurschildering is Ada Dekker haar eerste grote opdracht (de vier jaargetijden). Ze kreeg deze opdracht door bemiddeling van kennissen in
Heerenveen, waar Ada vroeger enige jaren woonde. De muurschilderingen bestaan uit verschillende figuren, die een symbolische voorstelling vormen van
de lente en de zomer. Omstreeks Pasen in dat zelfde jaar is Ada weer terug gekeerd naar Heerenveen om op een andere muur van de eetzaal nog een
muurschildering te maken van de herfst en de winter.
Ada Dekker won in 1955 de Prix de Rome Monumentale Schilderkunst, dat is de oudste en meest genereuze prijs voor talentvolle kunstenaars en
architecten in Nederland. In de voormalige en inmiddels (2018) gesloopte Petra/Duisterhoutschool was nog een mozaïk van haar te vinden, deze is,
voordat de school gesloopt werd, verwijderd en heeft inmiddels een plaats gekregen in de tuinen van Leroy (hoek Jan Mankeslaan-Europalaan). Op de
foto aan de linkerzijde van deze pagina, ziet u kunstenares Ada Dekker uit Krommenie met het creëren van de muurschildering, deze foto is geschonken
op 22-03-2019 door Ada Dekker en haar dochter Lideke en is afkomstig uit hun privé collectie.
Sluiting rusthuis Nieuw Friesburg
Op 2 februari 1969 herdacht men het 75-jarig bestaan van het tehuis. Toen werd reeds opgemerkt dat per 1 januari 1971 het tehuis gesloten zou worden
op grond van de Wet op de Bejaardencentra. Nadien kreeg het gemeentebestuur ontheffing totdat de bouw van een geheel nieuw verzorgingshuis zou zijn
gerealiseerd. Uiteindelijk is Nieuw Friesburg in 1973 gesloten, een aantal verpleegden werd overgeheveld naar "Heerenhage", "Coornhert State" en
"Marijkehiem". Negentien bewoners kwamen hiervoor niet in aanmerking aangezien zij nog geen 65 jaar waren. Zij gingen over naar "Blauhùs"
(Longstayhome). In 1974 vestigde het C.I.O.S. voor een aantal jaren in "Nieuw Friesburg", hetgeen nu de opleiding "M.D.G.O. Friesburg" geworden is.Tijdens de koude oorlog, in de periode eind jaren zeventig/begin jaren tachtig, was voor de provincie Friesland helaas geen militaire locatie beschikbaar om oorlogscommandoposten voor de Provinciaal Militaire Commando’s in te richten. Er werd dispensatie verleend om een interim-OCP in te richten in een civiele locatie. Hiertoe werd gekozen voor Nieuw Friesburg. Het CIOS-gebouw in Heerenveen was dus een zogenaamde voorbereide commandopost. Dat hield in dat alle aansluitingen (220V) voor apparatuur (radio en telex) in het pand waren aangebracht. In de gang van het gebouw was een kast met verbindingsmogelijkheden voor PTT verbindingen. De verbindingen naar militaire en civiele instanties die betrokken waren bij de verdedigingsvoorbereiding waren zogenaamde voorbereide verbindingen die tijdens mobilisatie of andere crisissituaties geactiveerd werden. Personeel en materieel moest van andere onderdelen of uit mobilisatie opslagmagazijnen komen. De civiele status en het gebruik van het gebouw gaven natuurlijk beperkingen bij het uitvoeren van testen of het houden van oefeningen.
In de vakantieperioden werd op beperkte schaal van het gebouw gebruik gemaakt. Een ruimte in het gebouw was permanent gereserveerd en voorzien van speciale apparatuurtafels voor de te plaatsen telexapparatuur in bijzondere omstandigheden (mobilisatie/oorlog). Zover ik mij kan herinneren zijn de voorzieningen destijds aangebracht door de afdeling Openbare Werken van de gemeente. De gemeente (burgemeester ) was slechts zijdelings betrokken bij de inrichting van de commandopost (CP) in gebouw Friesburg. Wel waren er verbindingen voorbereid naar gemeenten en provincies in verband met de civiel-militaire samenwerking in tijden van crisis )oorlog). Denk bijvoorbeeld aan noodzakelijke evacuaties, transporten, voedselvoorziening e.d.). Voor het operationeel in gebruik nemen van de CP bestonden uiteraard gedetailleerde draaiboeken (operatieplannen). In het Nationaal Archief is hieravannog wel het een en ander van terug te vinden.
In 2001 is het pand als kantoor en bedrijfsverzamelgebouw in gebruik genomen.
Bron: Archief Heerenveen-Midden - Delpher kranten
Klik hier voor het fotoalbum van Nieuw Friesburg.
