Kruiskerk -Heerenveen 1921
In de 19e eeuw bleef de Gereformeerde Kerk in Heerenveen groeien. Begin 20e eeuw werd, omdat de bestaande kerk te klein was geworden, besloten tot
nieuwbouw over te gaan. De kerk is gebouwd naar een ontwerp uit 1919 dat tot stand kwam middels een ingewikkelde samenwerking: naar verluidt maakte
aannemer H. Diepenbroek de eerste tekeningen, werden deze aangepast door architect A. Nauta en werd de betonconstructie berekend door architect en
constructeur G. Draaisma. De combinatie Diepenbroek/Draaisma was ook actief bij de gereformeerde kerk in Tijnje, die een frappante gelijkenis
vertoont met de Kruiskerk. De kerk was vooral vernieuwend in materiaalgebruik: het was een van de eerste kerken met een geheel betonnen constructie.
Op 3 januari 1921 werd de eerste betonstorting door Ds. Hummelen verricht, hij wierp een schop beton op de juiste plaats van bestemming.
Omschrijving kerkgebouw 1921
De kerk is gebouwd op een T-vormig
grondplan en heeft aan drie zijden galerijen en staat centraal op een ruime kavel op het binnenterrein tussen de Burg. Falkenaweg (Verlengde Dracht)
en de Sieger van der Laanstraat. De kerk is gedekt met houten, trapeziumvormige daken. De kerk heeft drie toegangswegen: de hoofdtoegang is die
vanaf de Verlengde Dracht, terwijl verder langs de Molenwijk en ook vanaf de Korflaan het gebouw aan de achterzijde is te bereiken. Aan de Z.O. en
Z.W. zijde heeft men een gracht gegraven die in verbinding staat met de Molenwijk, met de grond die hier bij vrij kwam is het terrein rondom de kerk
opgehoogd en een park aangelegd. Aan de achterzijde van de kerk is een aansluitende nevengebouw gebouwd, waar de kerkeraadskamer met de ingebouwde
safe (voor de financiën en het archief), de catechisatiekamer en een vergaderlokaal bevindt.De fraaie glas in loodramen zijn geleverd door de
firma v.d. Meulen te Leeuwarden. Het plafond en het andere houtwerk, zoals banken, bovenbouw, preekgestoelte, enz. heeft de hoofdkleur bruin. Het
gebouw bevat drie galerijen, in het middenschip staan ruim honderd stoelen, op de leuningen daarvan is de afbeelding van een Lotusbloem aangebracht
alsmede aan de bovenrand van de preekgestoel, een Lotusbloem is namelijk het zinnebeeld van de heiligheid. De preekstoel bestaat uit een
onderbouw van marmer (Bois jourdan), geleverd door de firma Van Oostrum te Heerenveen, die ook de beide marmeren trappen (van Gris de Navarre) ter
weerszijden aanbracht, en een bovenbouw van fraai donkergebeitst eikenhout, afkomstig van de firma Zijlstra te Joure.Op de preekstoel is een
microfoon aangebracht en een electrische leeslamp die alleen het leesbordje verlicht. Voor de in gebruikstelling van de kerk is eerst een
noodverlichting aangebracht, deze was geleverd door de machinefabriek van den heer H. Mebius te Heerenveen. De kerk heeft 925 zitplaatsen, dankzij
de centrale verwarming van de kerk, bevinden zich voor alle zitplaatsen centrale verwarmingsbuizen die dienst doen als voetverwarming. Achter de
in aanbouw zijnde kosterswoning word een fietsenbergplaats aangebracht waar meer dan honderd rijwielen kunnen worden gestald.Op 14 december 1921
is het kerkgebouw in gebruik genomen, het interieur was op die dag nog niet compleet, er ontbraken nog vier lichtkronen en het kerkorgel. In 1962
werd een vergunning aangevraagd voor de verandering en uitbreiding van het voorportaal. Bij een renovatie in 1963 werden de oorspronkelijke kronen
en armaturen verwijderd en verdwenen de kerkenraadsbanken en het doophek. Door het overschilderen van de kappen ging de oorspronkelijke beschildering
hiervan verloren. De op onderdelen licht gewijzigde kansel bleef wel bewaard. In de jaren zeventig is aan de zuidgevel een ontmoetingsruimte
bijgebouwd.
Nieuw orgel van de firma J. Reil uit Heerde
Op vrijdagavond 1 juli 1959 om 8 uur heeft de
overdracht plaatsgevonden van het nieuwe orgel, dat de firma J. Reil te Heerde heeft gebouwd. Het is uiterlijk een fraai instrument, modern en strak
van vorm. Ongeveer een jaar is men er aan bezig geweest. Het ontwerp voor het orgel is, voor wat de dispositie betreft, gemaakt door de organist der
gemeente de heer R. Teule, het ontwerp voor de kast door de bouwer. Het oude orgel, gekocht in de tijd van de „goedkope markten" is gebleken niet
veel zaaks te zijn. In de loop van de jaren is er heel wat geld aan restauratie besteed. Er is een orgelcommissie ingesteld en is men in de gemeente
begonnen te sparen. De vrouwenvereniging hield een bazar, de jeugd hield regelmatig bij de uitgangen van de kerk deurcollecten, die jaarlijks
ongeveer ƒ 2000.- opbrachten en er is een kwartjesfonds. Het een met het ander heeft een behoorlijk bedrag opgebracht. Dat was ook wel nodig, want
het orgel kost ƒ 28.000.- nog vrij goedkoop, omdat enkele stemmen van het oude konden worden ingewerkt. Een geheel nieuw was wel op ƒ 50.000.-
gekomen. Het is het grootste orgel uit de omtrek. De orgelcommissie heeft het instrument dus vrijdagavond overdragen aan de kerkeraad in een
feestelijk getinte samenkomst. Daarna is er een kort orgelconceert te geven door de gastorganist de heer Koos Bons uit Maassluis.Het Reil-orgel
(1959) is het laatste orgel dat door Johann Reil - grootvader van Hans Reil, de huidige directeur van Orgelmakerij Reil - is opgeleverd. Het
instrument is een echte vertegenwoordiger uit de periode van de na-oorlogse wederopbouw. Daarbij is gebruik gemaakt van pijpwerk uit het vorige
orgel van deze kerk (Gebr. Rohlfing, Osnabrück, 1922). In 2002 is het orgel gerestaureerd en opnieuw geïntoneerd door de Gebr. Reil (Heerde). Het
instrument werd veel genoemd in de publicaties na het overlijden van Johann Reil en is ook altijd bekend gebleven door de concerten die in de
Kruiskerk werden georganiseerd.Dispositie: Quintadeen 16, holpijp 8, open fluit 4, viola 8. Trompet 8. Rugwerk: Prestant 8, octaaf 4, scherp 3
sterk. Roerfluit 8, baarpijp 4, sesquialter 2 sterk, woudfluit 2, Dulciaan 8, tremulant. Pedaal: Octaafbas 8, koraalbas 4, Subbas 16, gedekt 8,
Fagot 16. Het systeem is mechanisch, de luchttoevoer electrisch. Het kastwerk is geheel gesloten en gemaakt van abura-mahoniehout, gebeitst en
gelakt; de speeltafel van eikenhout, de laden van eikenhout en mahonie. Koppelingen: Hoofdwerk aan Pedaal - Rugwerk aan Pedaal - Rugwerk aan
Hoofdwerk. Manuaalomvang: C-f3. Pedaalomvang: C-f1. Winddruk: 90 mm. WK. Het toezicht op de bouw werd uitgeoefend door de heren M. van den Oudenalder
en R. Teule.In 2012 is het door de Gebr. Reil (Heerde) in "Trinitas" geplaatst.
Verbouw van de Europalaankerk-Trinitaskerk.
De Protestantse Wijkgemeente Heerenveen wil
een nieuwe, grote kerkzaal bouwen bij de Europalaankerk en de overige drie gebouwen afstoten, waaronder ook de (gereformeerde) Kruiskerk. Dat is
bekendgemaakt op een gemeenteavond in de Europalaankerk. Er is kritisch gekeken naar de mogelijkheden voor uitbreiding en renovatie van de Kruiskerk.
Uiteindelijk bleek het meest voor de hand liggend om een nieuwe kerkzaal te bouwen bij de Europalaankerk, op de plek van het parkeerterrein en de
huidige kosterswoning. Daarom moest de Kruiskerk in 2012 zijn deuren sluiten, in 2018 heeft September het pand gekocht voor het bouwen van een
woonhuis voor ouderen met geheugenproblemen.
Klik
hier voor het fotoalbum van de Kruiskerk.
Klik
hier voor de herontwikkeling van de Kruiskerk in 2022.
Bron: Archief Heerenveen-Midden - Delpher kranten
